ایران په افغانستان کې د څه په لټه کې دی؟

ایران په افغانستان کې د څه په لټه کې دی؟
۴ لړم ۱۴۰۰
دوکتور هاتف مختار
د افغانستان کابو هر نیږدې او لرې ګاونډی هیواد ددې پر ځای چې له افغانستان رسه ساملې دولت په دولت او وليس اړیکې وپايل، ګډ
دیني، کلتوري او فرهنګي مشرتکات وپايل او سیمییز اقتصادي تړون ته چې د ټولو په ګټه دی؛ الر ې خالصې کړي او له یو بل رسه د
سولې، امنیت او ابادۍ لپاره همغږي ولري؛ افغانستان ته چې ۴۳ کلن ناورین په هره برخه کې سخت ځپلی دی، الس ورکړ ي؛ برعکس،
تل یې په افغانستان کې ناساملې سیالۍ، السوهنې، ډلې ټپلې جوړول او پالل، مذهبي، قومي او سمتي اختالفاتو ته ملن وهل او په جګړو
او ناامنیو کې یې خپلې ناوړه ګټې لټولې دي. یو له دغو مغرضو ګاونډیو ایران دی، چې تل یې د افغانستان په بې ثباتۍ، سیايس کړکېچ
او ناامنیو کې د خپلو ناولو ګټو او موخو تعقیبولو لپاره د بېرشمۍ تر بریده السوهنې کړې دي. په دې لیکنه کې د ایران په السوهنو،
شومو موخو، تشویشونو، په تېر شل کلن امریکایي اشغال کې د ایران په افغانستان ضد پالیسۍ او د طالبانو په بیاواکمنېدو رسه یې په
تشویشونو بحث کوم.
د ایران، افغانستان ضد سیاست
افغانستان د ځانګړ ې جغرافيې، فرهنګ او د لسګونو قومونو درلودونکی هېواد دی. داسې چې ولس یې په بشپړ ډول مسلامن دی او
خپل منل شوي ميل ارزښتونه او ځانګړی فرهنګ او لوی تاریخ لري. افغان ولس لوی ترایخي قدامت او تاریخي ویاړونه لري چې نه
یوازې په خپله خاوره یې پیاوړې واکمني لرله بلکې په سیمه کې یې لویې امپراتورۍ جوړې کړې وې. خو له بده مرغه د تېرې ۴۳ کلنې
خونړۍ جګړ ې، یرغلونو او بهرنیو السوهنو له کبله افغانان نه یوازې د یو ه ځواکمن، د خپلو دیني او ميل ارزښتونو لرونکي او پر خپلو
پښو والړ نظام لرونکي نه شول، بلکې ډېر څه یې له السه ورکړل او د سیمې په ځانګړي ډول هغو هیوادونو چې پر افغانستان یې یرغلونه
وکړل او ګاونډیو موقع ته په مته هیوادونو یې د خپلې منفي سیالۍ له مخې ډېر څه له منځه یووړل.
ایران یو له هغو ګاونډیو دی چې په افغانستان کې د سیايس ثبات او یوه ځواکمن او دوامداره نظام د نشتون له کبله یې د افغانستان په
سیاست، ټولنیز، مذهبي او فرهنګي جوړښت او اقتصاد کې یې تر نورو زیاتې السوهنې وکړې، چې پایلې یې د افغانانو لپاره ډېرې بدې
او ګواښوونکې وې. د افغانانو په ميل یووايل کې ايران هر وخت دميل يووايل پر ضد ډلې جوړې کړې او هر اړخیز مالتړ یې ترې کړی
دی. د همدې لپاره یې اقليت او اکرثيت په بېالبېلو نومونو هڅو يل دي، تر څو يو د بل پر وړاندې سنگر ونييس. خو دا چې ولې ایران
تل د واحد افغانستان ضد سیاست پر مخ بیایي الندې دالیل یې زیاته برخه جوړوي:
 ایران په افغانستان کې تل د یوه واقعي افغاين او په خپلو پښو والړ دولت جوړېدو څخه وېره لري. وېره یې له دې کبله ده چې
بیا نه يش کولی خپل فرهنګي او مذهبي یرغل په خالص الس پلی کړي او تر څنګ یې خپل محصوالت چې افغانستان یې
تر ټولو ښه بازار دی، وپلوري؛ ځکه یې د نظام د کمزوري کولو په موخه په مختلفو نومونو د ځانګړو ډلو مايل، سیايس او
نظامي مالتړ کړی، چې هغوی یې بیا په پوره سپنسرتګۍ ګټې ساتې دي.
 له افغانستان رسه په رسحدي سیمو کې د ایران ډېره برخه د افغانستان لخوا ورتلونکو اوبو په ذریعه خړوبېږي، چې په افغانستان
کې د یوه حاکم نظام د نه شتون له کبله د دواړو هیوادونو ترمنځ د شوې هوکړې خالف لسګونه برابره زیاتې اوبه وړیا ور روانې
دي او غواړي چې دا چاره تل دوام وکړي.
 ایران ټولو اسالمي هیوادونو ته د خپل شیعه مذهب انقالب صادرېدل غواړي، په ځانګړي ډول افغانستان ته، چې په تېرو
څلوېښتو کلونو کې یې د یو پیاوړي نظام د نشتوايل له کبله په وړاندې هېڅ ډول مخالفت نه دی شوی
 ایران په افغانستان کې د خپل فاريس فرهنګ خورول غواړي، چې تېر شل کلن نظام کې یې هر ډول السوهنې په خالص الس
کولې، اوس هم غواړي چې هامغسې خالص الس ولري.
 ایران هېڅکله په افغانستان کې یو مستحکم نظام په ځانګړي ډول د پښتنو تر قیادت الندې نه غواړي او ځان ته یې لوی خطر
ګڼي.
 ایران په افغانستان کې بشپړ د سنيانو نظام د خپل شیعه نظام پر ضد لوی خطر ګڼي، چې ګواکي په ایران کې به د سنيانو له
حقونو مالتړ وکړي.
 همدارنګه، ایران په افغانستان کې د سعودي او ترکیې له زیاتېدونکي نفوذ څخه وېره لري، چې دا به د دوی ګټې له خطر رسه
مخ کړي.
ایران په افغانستان کې په تېرو شلو کلونو کې څه وکړل؟
په تېر شل کلن امریکایي یرغل کې ایران په افغانستان کې په سیايس، فرهنګي، ټولنیزو او نظامي چارو کې پراخې السوهنې وکړې، داسې
چې په وړاندې یې هېڅ ډول مخالفت نه کېده، په هره برخه کې یې د سپینسرتګۍ تر بریده السوهنې کولې او ډېرو د نظر خاوندانو او
هغو ته چې دا السوهنې یې په خپلو سرتګو لیدلې او د افغان دولت او بهرنیانو لخوا یې هېڅ ډول مخالفت نه لیده، داسې ګڼله چې امریکا
افغانستان د ایران لپاره اشغال کړ، له شک پرته چې په اشغال کولو کې یې د ایران لوی الس هم و. ایران په تېرو شلو کلونو کې الندې
موخې ترالسه کړې:
 ایران د خپل فاريس فرهنګ خورولو او د افغانستان د ميل ترمینالوژۍ پر ضد زیاتې رسنۍ متویولې، اسناد شته چې یو شمېر
چاپي او تصویري رسنیو ته به له ایران مواد رالېږل کېدل او په کابل کې به خپرېدل.
 ایران په تېرو شلو کلونو کې د خپلو هممذهبه )شیعهګانو( هر اړخیز مالتړ وکړ، دوی ته یې په سیايس، ټولنیزو او نظامي برخو
رسبېره په علمي برخه کې پوهنتونونه، ښوونځي، مدرسې او علمي مرکزونه جوړ کړل او په ایراين پوهنتونونو کې یې لسګونه
زره افغان شیعهګانو ته تحصیيل بورسونه ورکړل چې له راتګ وروسته یې په زیاتو مهمو دولتي او غیردولتي دندو وګامرل.
 په افغانستان کې د ایران تر ټولو لویې او مهمې سیايس مؤسسې )کميته امداد رسان امام خميني( چې دنده یې په ښکاره له اړو
خلکو رسه مرستې دي، خو تر شا یې سیايس او نظامي موخې لري، په افغانستان کې په ځانګړي ډول شیعه او تاجک مېشتو
سیمو کې په تېرو شلو کلونو کې پراخ فعالیتونه وکړل.
 ایران وکولی شول چې د افغانستان په دولت، سیاست او علمي او فکري برخو کې زیات کسان ننبايس او د خپلو ګټو لپاره یې
وکاروي حتی په پارملان او وزیرانو کې داسې کسان زیات وو چې په ښکاره یې د ایران لپاره کار کاوه. رسنیو خربونه ورکړل
چې ایران د حامد کرزي د ولسمرشۍ دفرت ته د خپلو ګټو ساتلو لپاره میاشتنۍ پیسې ورکولې.
 ایران د شیعه مذهبو افغانانو رسه ډېرې نیږدې سیايس او نظامي اړیکې لرلې، د تېرو څو کلونو راهیسې یې بامیانو ته په اونۍ
کې پنځه الوتکې راتلې او تللې، پرته له دې چې د افغانستان دولت په جریان کې وي او یا یې په اړه د پوښتنې حق ولري، چې
څه وړي او څه راوړي.
ایران د افغانستان په اړه په جوړېدونکي کنفرانس کې څه ترالسه کول غواړي؟
د روانې اونۍ په چهارشنبه به د ایران دولت د افغانستان د ګاونډیو او سیمې هیوادونو د بهرنیو چارو وزیرانو په کچه د افغانستان په تړاو
غونډه جوړه کړي، چې د افغانستان په استازیتوب به څوک په کې برخه وانه خيل. دې غونډهکې به د تاجکستان، ازبکستان، ترکمنستان،
ایران او پاکستان د بهرنیو چارو وزیران په حضوري او د چین او روسیې د بهرنیو چارو وزیران به په غیرحضوري ډول برخه واخيل. ایران
مخکې ویيل دي، چې له دې غونډې یې موخه په افغانستان کې د ټولګډونه نظام جوړول دي. دا چې له دې کنفرانس او په راتلونکي
کې ایران څه ترالسه کول غواړي په الندې ټکو کې یې یادونه کوم:
ایران ددې ټولشموله نظام جوړولو تر نامه الندې غواړي خپلې اجیر ې ډلې چې اوس یې مرشان له افغانستان څخه تښتېديل
دي، یو ځل بیا د افغانستان په نوي نظام کې ورګډ کړي او خپلې ګټې پرې خوندي کړي.
 ایران غواړي چې په افغانستان کې خپل سیايس، مذهبي او فرهنګي یرغل ته د تېر په څېر دوام ورکړي او داسې رشایط برابر
کړي چې د افغانستان نوی نظام یې پر وړاندې ګواښ جوړ نه کړي.
 ایران په خپل ګاونډ کې اسالمي نظام په ځانګړي ډول داسې نظام چې رشعي حدود عميل کړي، خپل شیعهنظام ته لوی خطر
ګڼي نو هڅه کوي چې په دې نظام کې د اسالمي حدودو او اصولو رنګ پیکه کړي.
 ایران هڅه کوي چې په افغانستان کې سوچه سني نظام رامنځه ته نه يش، په هر ډول چې وي باید اهل تشیع په کې غوښنه
برخه ولري.
 ایران غواړي په تېرو شلو کلونو کې یې جوړ کړي جوړښتونه ړنګ نه يش او په سیايس، فرهنګي او مذهبي برخه کې یې
السوهنې دوام وکړي.
 ایران غواړي د افغانستان له نوي نظام رسه د اوبو مسئله په همدې حال پاتې يش او د افغانستان له اوبو ایران ګټه و اخيل.
 ایران غواړي د افغانستان ګاونډي او د سیمې هیوادونه د افغانستان په رسمیت پېژندلو مسئله کې په یو غږ وي او هغه هیوادونه
چې لېوالتیا لري د افغانستان نوی نظام په رسمیت وپېژين، دې ته وهڅوي چې ګډ رشایط ورته وړاندې کړي.

This article is contributed by our research collegium member and chief of support staff – Kabul center Mr. Abid Alim.

AISSC reserves all rights for republishing, redistribution, reusing & reprinting

The article is in Pashto, readers can use the translate feature on our website to read it in two other languages English & Persian, Pashto being the 3rd.